Kajian Semiotik pada 5 Puisi Karya Widodo Basuki
DONGENG MISTIS
ing
pungkase gamelan talu
dupa
kumelun dadi daging
ukara
dadi roh
hong,
sepisan dadi
kelir
manjilma jagad
blencong dadi srengenge
ing
ngisor janur malengkung
adam
lan babu kawa campur dewa-dewa
njumputi
kama tumiba
dibungkusi
kulit
dikemuli wewayangan
wong
jawa
senengane
dolanan nyawa
Surabaya, 1991
(Medhitasi Alang-alang hal. 2)
- Pembacaan heuristik
Ing
pungkase gamelan talu dupa kumelun (kaya-kaya) dadi daging, ukara (-ukarane
dhalang) dadi roh. (kanthi ukara) Hong, (sanalika kabeh) dadi (mawujud), kelir
manjilma (dadi) jagad (dene) blencong (kaya-kaya) dadi srengenge. --- bait ke-1
Ing
ngisore janur (kang) malengkung, adam lan kawa campur dewa-dewa njumputi kama tumiba
(bebarengan). (Kama kang) dibungkusi kulit (lan) dikemuli wewayangan. --- bait ke-2
Wong
Jawa senengane dolanan nyawa. --- bait ke-3
- Pembacaan hermeneutik
Di
awal dunia terbentuk merupakan kehendak Tuhan. Manusia tecipta dari tanah
(daging). Kun faya kuun, dengan seketika semua akan jadi, akat terwujud.
Ada semesta beserta tata suryanya (jagad), ada matahari yang merupakan energi
kehidupan. --- bait ke-1
Dalam
peristiwa yang keramat (pernikahan), seorang suami (adam) dan istri (kawa)
melakukan suatu ibadah (sanggama). Atas kehendak Tuhan tertanam benih kehidupan
dalam tubuh istri yang semula hanya berbentuk sel telur hingga menjadi wujud
manusia seutuhnya. --- bait ke-2
Masyarakat
di tanah Jawa senang berbuat sanggama. --- bait
ke-3
GRABAH
gumeter
bali rasaku
nalika
lemah lumer iku malih atos
ing
panase geni
wis
daksuguhake pasrahku
lan
lemah kang lumer iku
malih
dadi rerangkening wujud
saka
sih tresnane alam
kang
ngatosake lemah dadi watu
Ketintang, 1995
(Medhitasi Alang-alang hal. 23)
- Pembacaan heuristik
Atiku
gumeter maneh nalikane lemah lumer iku malih atos ing panase geni. Wis daksuguhake
pasrahku (marang Gusti) lan lemah kang lumer iku malih dadi rerangkening wujud.
(Iku jalaran) saka sih tresnane alam kang (bisa) ngatosake lemah dadi watu.
- Pembacaan hermeneutik
Hatiku
bergetar kembali ketika keputusasaan/kelemahan (lemah lumer) itu berubah
menjadi sebuah ketegaran/kekuatan (atos,watu). Pada saat menghadapi suatu
masalah/cobaan (panase geni) telah kuserahkan, kupasrahkan semuanya kepada
Tuhan. Keputusasaan itu hilang dan mulai timbul rasa tenang, tidak
gonjang-ganjing. Setelah berusaha dan kemudian bertawakal, pasti akan ada
jalan. Semua itu karena welas asih Tuhan yang telah memberikan kemudahan dan
kekuatan.
MEDHITASI ALANG-ALANG 1
sapa
sing wani urip ing kene
nantang
srengenge
ing
puthuk ngenthak-enthak
bayi
sing metu saka kuping kae
gumlethak,
tinandhu
alang-alang
kabeh
kala tinantang
: aku basukarna,
anake
ibu kunthi nalibrata
sing
ditemu kusir adhirata
apa isih kurang anggonmu munasika?
dhalange
gumuyu lakak-lakak
:
karna, si bocah pidak pedarakan
dadi
senopati mungsuh arjuna?
menthang
gendhewa adhep-adhepan
ing
perang baratayuda
karna tetep dadi paraga kalah mungsuh arjuna
angruwat
papanistha wae
yagene
kudu ora suwala
karo sing bisa njamu dewa-dewa
Legok, 2001
(Medhitasi Alang-alang
hal. 47)
- Pembacaan heuristik
Sapa
sing wani urip ing kene nantang srengenge ing rina kang panase ngenthak-enthak.
Bayi sing metu saka kuping kae gumlethak, (kang) tinandhu alang-alang. (Banjur)
kabeh kala ditantang: “Aku basukarna, anake ibu kunthi nalibrata, sing ditemu
kusir adhirata, apa isih kurang anggonmu munasika?” --- bait ke-1
Dhalange
gumuyu lakak-lakak, (banjur kandha): Karna, si bocah pidak pedarakan dadi
senopati mungsuh arjuna? --- bait ke-2
(Karna)
menthang gendhewa adhep-adhepan (karo Arjuna) ing perang Baratayuda. (nanging) Karna
tetep dadi paraga kalah (nalikane) mungsuh (tandhing) Arjuna. --- bait ke-3
(kanggo)
ngruwat papanistha wae kena apa kudu ora suwala marang sing bisa njamu dewa-dewa(Tuhan).
--- bait ke-4
- Pembacaan hermeneutik
Siapa
yang berani berjuang di negara ini (Indonesia) menantang para aparat, para
penguasa yang di atas (srengenge). Ketika negara dilanda krisis, muncul sosok
yang tak dinyana yang merupakan orang terpinggirkan/terlupakan (basukarna).
Dimana merupakan anak terbuang dari penguasa yang dipelihara oleh orang biasa.
Ia merasa apakah siksaan, penderitan yang diberikan para penguasa masih kurang.
--- bait ke-1
Seorang
penguasa, pemimpin meremehkan para rakyat kecil, orang miskin dan melarat walau
berpangkat ingin menantang punggawa. --- bait
ke-2
Dengan
mengerahkan seluruh kekuatan dan keberanian menghadapi para aparat, dalam
perang menuntut keadilan, rakyat kecil tetap akan kalah. --- bait ke-3
Untuk
menghilangkan, meleburkan jejak kenistaan, para penguasa tidak bisa mengingkari
untuk melakukan penyuapan terhadap para hakim yang merupakan tempat keadilan
diputuskan. --- bait ke-4
WENGI KANG KEKITRANG
sapa
nothok lawang tengah wengi
ngusung
ukara Ha saka sangkanmu
lan
ukara Na miwiti gamelan talu
wewayangan
manjilma dadi lakon
disabetake
dhalang ing pakeliran
: baratayuda kudu dumadi
jalaran iku wujude paranmu!
Ha
manjing Na
Na tanpa
suwala
gumeter
lelumban ing segara cahya
sliramu
nyekseni karo mesem
karo
ngejejer ing ngarep lawang, kandhamu:
aku
mung sadrema kemit!
njur
mulih tanpa pamit
Legok, 2001
(Medhitasi Alang-alang hal. 52)
- Pembacaan heuristik
Sapa
(kang) nothok lawang (ing) tengah wengi (sinambi) ngusung ukara Ha saka sangkanmu lan ukara Na (kang) miwiti gamelan talu.
(bebarengan unine gamelan) wewayangan manjilma dadi lakon (banjur) disabetake
dhalang ing pakeliran, (sinambi kandha): “Baratayuda kudu dumadi jalaran iku
wujude paranmu!” Ha manjing Na
(dene) Na tanpa suwala. (andadekake
rasa) gumeter (kaya-kaya) lelumban
ing segara cahya. Sliramu nyekseni karo mesem karo ngejejer ing ngarep lawang, (banjur)
kandhamu: “Aku mung sadrema kemit! njur mulih tanpa pamit.”
- Pembacaan hermeneutik
Seseorang yang mencari suatu masalah,
mengganggu ketenangan, dengan membawa tekad/niat (tujuan) dari seorang penguasa
dan pemikiran yang memulai peristiwa itu. Semua itu terwujud, perpecahan tak
dapat dihindari. Ada, tidak dapat dipungkiri itu memang terwujud. Rasa diri
berlomba-lomba untuk mencari kemenangan atau kepuasan sendiri. Dan sang
penguasa pun hanya tersenyum dan diam melihat pertikaian tersebut. Ia hanya
menyaksikan tanpa turun tangan, dan langsung meninggalkan semuanya (lepas
tangan).
ADZAN ING MASJID NDESA
swara
adzan ing masjid ndesa
keprungu
ngaluk-aluk
nurut
lurung lan papringan kumrosak
bareng
godhong-godhong lugur
: aku kapang swara iki
kandhamu nalika iku
swara
adzan ing masjid ndesa kaya
nglabuhake
jaman cilik dhek semana
nalika
isih kaweden dicritani swarga neraka
swara
adzan ing masjid ndesa kaya
mbalekake
critane bocah-bocah budhal ngaji
obore
blarak lan upet
lambeyane
mobat-mabit
ayang-ayange kaya sinebit
swara
adzan ing masjid ndesa luwih adhem
karasa,
sawise katrem gumerahe kutha
Legok, 2000
(Medhitasi Alang-alang hal. 54)
- Pembacaan heuristik
Swara
adzan ing masjid ndesa keprungu ngaluk-aluk nurut lurung lan papringan (kang) kumrosak
bareng godhong-godhong (kang) lugur. “Aku kapang swara iki”, kandhamu nalika
iku. --- bait ke-1
Swara
adzan ing masjid ndesa kaya nglabuhake jaman cilik dhek semana. Nalikane isih
kaweden dicritani (babagan) swarga (lan) neraka. Swara adzan ing masjid ndesa
kaya mbalekake critane bocah-bocah budhal ngaji. Obore (amung) blarak lan upet,
lambeyan (genine) mobat-mabit (dene) ayang-ayange (bayangane) kaya sinebit. ---
bait ke-2
Swara
adzan ing masjid ndesa luwih krasa adhem (bisa nentremke ati lan pikir). Karasa
sawise gumerahe kutha krasa banget. --- bait
ke-3
- Pembacaan hermeneutik
Suara
adzan masjid di desa yang terdengar sangat menenangkan, bersamaan dengan
situasi pedesaan yang enak dan sejuk. Keadaan itu membuat rindu, karena tidak
didapati ketika berada di kota. --- bait ke-1
Suara
adzan di desa mengingatkan akan masa dahulu dimana orang-orang masih ingat akan
Tuhan dan kehidupan akhirat, orang-orang berlomba-lomba dalam beribadah dan
dalam kebaikan. Walaupun teknologi belum begitu maju, semua orang menjalani
hidup dengan kesederhanaannya. --- bait ke-2
Suasana
di pedesaan lebih menenangkan dan menyenangkan. Hal tersebut lebih terasa
membuat rindu ketika mulai muncul rasa kesal dengan keramaian kota.
Masyarakatnya yang individual, suasana kota yang panas dan penuh polusi, penuh
keributan, penuh kriminalitas. Semua itu jauh berbeda dengan suasana pedesaan.
--- bait ke-3
Tidak ada komentar:
Posting Komentar